NGUỒN:
BÀI THAM LUẬN:
AI VÀ NHỮNG CUỘC THI – KHI NGÒI BÚT GẶP LƯƠNG TÂM
NGƯỜI VIẾT CÔNG GIÁO
- - -
- Maria Têrêsa Nguyễn Thị Thắm, Ban Văn hóa Giáo phận Qui Nhơn -
Lời tòa soạn: Ngày 26/7/2025, sau đêm hội diễn và trao giải, đoàn hành hương "400 Năm Người Chứng Thứ Nhất" đã thăm Mằng Lăng, quê hương Á thánh Anrê Phú yên. Tại đây, anh chị em đã dành thời giờ trao đổi cụ thể về chủ đề này. Mời quý độc giả lắng nghe tham luận của ThS. M. T. Nguyễn Thị Thắm, cùng suy tư và góp ý thảo luận để cùng tìm hướng thực hiện những cuộc thi trong tương lai cách tốt đẹp nhất.
Kính thưa quý cha, quý Sr và quý anh chị em thân mến.
(Trước khi trình bày bài viết này, con xin được thành thật thừa nhận: Bài viết này của con có một sự hỗ trợ tích cực của ChatGPT, nghĩa là ChatGPT đã viết phần lớn dựa trên nội dung và ý tưởng con đưa ra, sau đó con chỉnh sửa theo ý mình với mục đích có thể chuyển tải hết ý mà con muốn trình bày đến với mọi người)
Khi nhận được chủ đề thảo luận "AI VÀ NHỮNG CUỘC THI", con nghĩ mình có thể nói chủ đề này từ góc độ là một người đi dạy, có kinh nghiệm thường xuyên chấm bài thi cho sinh viên trong thời đại mà AI đang phát triển mạnh mẽ như hiện nay. Nhưng trước hết con xin được nói bằng sự thao thức là một người Công giáo, một giám khảo của một số cuộc thi văn thơ Công giáo của giáo phận Qui Nhơn, đồng thời cũng nói với tư cách là một người trải nghiệm cá nhân khi sử dụng các công cụ AI phục vụ cho viết lách.
Thời đại đang thay đổi. Trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là điều xa lạ. Nó có thể viết thơ, kể chuyện, biên dịch, thậm chí... viết bài dự thi. Và rồi, giữa những cuộc thi viết văn Công giáo – nơi chúng ta vốn tin rằng ngòi bút là phương tiện để làm chứng cho đức tin và tình yêu – AI đang âm thầm bước vào, đặt chúng ta trước một câu hỏi lớn: chúng ta viết bằng gì – bởi ơn gọi, cảm xúc, đức tin – hay bằng một công cụ lạnh lùng nào đó, mang tên AI?
I. Những cuộc thi – nơi ngòi bút gặp lại chính mình
Các cuộc thi viết, đặc biệt trong môi trường đức tin, không chỉ là nơi đo tài – mà là nơi để trở về với căn tính và ân ban riêng của mỗi người. Thi viết văn không phải để nổi tiếng, để được giải, mà là một hành vi thiêng liêng, trong đó mỗi người viết ra chính mình – với những điều mình tin, mình đau, mình hy vọng, và mình cầu nguyện.
Với người Công giáo, hành động viết là một nén bạc Chúa trao – có người một nén, có người năm nén. Không ai giống ai. Nhưng ai cũng được mời gọi "làm sinh lợi" từ khả năng ấy, bằng nỗ lực lao động, cầu nguyện và trung thực với chính mình.
II. AI – Công cụ mạnh mẽ hay cái bẫy ngọt ngào?
Chúng ta không thể phủ nhận: AI là một công cụ mạnh mẽ của thời đại.
- Nó có thể hỗ trợ bạn tìm ý, gợi cấu trúc, tra từ, chỉnh sửa ngữ pháp.
- Nó có thể gợi ý cách hành văn mạch lạc, giúp người viết không chuyên bớt lúng túng.
- Một người thành thạo về sử dụng AI hoàn toàn có thể "huấn luyện" để AI mô phỏng phong cách hành văn của mình để viết ra các thể loại văn bản mà bạn mong muốn.
- Trong công việc giảng dạy, cụ thể hơn là khi dạy môn Biên - phiên dịch – AI đã trở thành trợ thủ đáng giá, nếu biết sử dụng khôn ngoan.
Nói cách khác, AI là một người bạn, một trợ thủ đắc lực nếu bạn THỰC SỰ làm chủ.
Thế nào là THỰC SỰ làm chủ? Thực sự làm chủ là chúng ta chỉ sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ tốt nhất mà không hề dựa dẫm hay phụ thuộc. AI có thể cho chúng ta những gợi ý tốt trong việc lên ý tưởng, xây dựng dàn ý, trong phát hiện các lỗi trình bày thiếu logic hay các lỗi chính tả. Còn lại chúng ta cần là người đưa tư tưởng, tình cảm, cảm xúc, nhận định... vào bài viết. Tuy nhiên, ranh giới giữa làm chủ và dựa dẫm rất mong manh. Rồi từ dựa dẫm đến phụ thuộc cũng chỉ một bước rất nhỏ. Cá nhân con, khi con nhận được các đơn hàng dịch thuật, AI đã hỗ trợ con rất tích cực, nhất là những bài dịch khó. Hay như khi con tạo bài tập cho sinh viên, lên dàn ý cho nghiên cứu, phân tích số liệu, viết báo cáo hay tạo bản thuyết trình... hầu hết con đều có thể nhờ vào AI. Sau đó, con chỉ cần tốn một chút thời gian để tra cứu thêm thông tin liên quan và chỉnh sửa trước khi gửi đi hoặc sử dụng. Nếu chưa chắc con có thể cho các AI khác nhau cùng làm một việc để so sánh. Con phải thú thật rằng đã từng rất hài lòng về điều đó. Nhưng rồi con nhận ra, con đã dần phụ thuộc. Nếu được giao nhiệm vụ nào liên quan đến viết lách, ban đầu từ muốn nhanh gọn, tiết kiệm thời gian dần dần có một số bài viết con cần sự trợ giúp của AI mới bắt đầu được, sự sáng tạo và sự nhạy bén của con bắt đầu giảm sút. Thậm chí có những lúc nhờ sự trợ giúp của AI mà có được những bài viết sâu sắc, những bài báo cáo hay con còn ảo tưởng rằng đó là nhờ vào năng lực tự thân của con.
Và như vậy, vấn đề bắt đầu khi chúng ta không còn làm chủ, mà để AI viết thay, nghĩ thay, cảm thay. Bạn gõ một đề bài, AI viết một bài cảm động. Bạn chỉnh vài dòng, thêm tên mình. Gửi đi. Giải thưởng đến. Liệu bạn có tự hỏi: "Mình viết đấy ư?" Đó chính là cái bẫy ngọt ngào của thời đại công nghệ.
Chúng ta đều biết, rõ ràng là AI không có linh hồn, không biết cầu nguyện, không biết đau khổ vì một mảnh đời, không biết rung động trước một ánh nhìn của Chúa. Nhưng, bạn thì có. Bạn có trái tim. Có lòng trắc ẩn. Có ký ức. Có lương tâm. Có đức tin. Và có một tiếng nói không thể thay thế.
Nếu bạn dùng AI như một công cụ hỗ trợ – như người biên tập, tra cứu, người tạo nội dung – điều đó không sai. Nhưng nếu dùng AI để viết thay toàn bộ, rồi ký tên mình, thì điều đó vi phạm cả sự thật lẫn phẩm giá của người viết. Và trong ánh sáng Tin Mừng, đó là một hành vi thiếu trung thực, dù có tinh vi đến đâu.
✝️ "Không có gì che giấu mà không bị lộ ra, không có gì kín đáo mà người ta không biết." (Lc 8,17)
III. Người viết Công giáo – Làm sao để viết giữa thời đại AI?
Chúng ta không chống lại AI. Nhưng ta cần học cách sống với AI mà không đánh mất chính mình.
Là người Công giáo, bạn có một kho báu riêng mà không công nghệ nào mô phỏng được. Đó là sự rung động trước Lời Chúa; đó là những trải nghiệm đức tin, những cuộc gặp gỡ thiêng liêng, những trăn trở, những lần ngã và đứng dậy; đó là những lời cầu nguyện thầm thì viết bằng nước mắt, viết từ trái tim.
Là người Công giáo, chúng ta cũng hiểu rằng, khả năng viết của chúng ta chính là hồng ân, là nén bạc Chúa trao. Vậy hãy để Chúa Thánh Thần là tác giả đích thực trong từng dòng chữ của bạn, chứ không phải là một chương trình ngôn ngữ vô hồn. Hơn thế nữa, hãy thành thật trong quá trình sáng tác. Nếu có dùng AI để tra cứu, chỉnh sửa – hãy cứ thừa nhận, nhưng phần cốt lõi – ý tưởng, cảm xúc, chứng tá – phải là của bạn.
"Người viết Công giáo không viết để gây ấn tượng, mà để làm chứng. Không viết để thắng cuộc thi, mà để sinh lợi nén bạc Chúa trao.
IV. Góc nhìn của Ban Giám Khảo – giữa thời đại AI và sự thật thiêng liêng
1. Rõ ràng ngay từ đầu – công bố quy định minh bạch
- Trong thể lệ cuộc thi, cần ghi rõ: "Ban tổ chức không chấp nhận bài viết do AI tạo ra hoàn toàn hoặc phần lớn. Tác phẩm cần là sản phẩm do chính tác giả sáng tác, dựa trên trải nghiệm, cảm xúc, đức tin và ngôn ngữ cá nhân."- Cho phép người tham gia sử dụng AI ở mức hỗ trợ kỹ thuật (tra cứu từ, gợi ý văn phong), nhưng phải tự viết phần nội dung chính.
2. Mời gọi người viết sống trung thực – không chỉ là luật, mà là lương tâm
Gợi ý thí sinh ghi thêm một mục nhỏ trong cuối bài: "Tôi xác nhận bài viết này do tôi tự sáng tác. Tôi chỉ sử dụng AI (nếu có) để..." Như một lời cam kết danh dự – không bắt buộc nhưng gợi lên tinh thần trách nhiệm Kitô hữu: không chỉ viết đúng luật, mà sống đúng lòng.3. Thiết kế chủ đề cuộc thi cụ thể, phù hợp bối cảnh. Bài dự thi mang tính cá nhân – gắn với trải nghiệm thiêng liêng
Những đề bài quá chung chung rất dễ tạo ra nhờ vào AI. Thay vào đó, hãy dùng những đề tài gắn với trải nghiệm cá nhân và đức tin, ví dụ như:- Những trải nghiệm sự thay đổi về đời sống thiêng liêng sau một/ những lần được ban bí tích hòa giải.
- Sự gặp gỡ với Chúa từ những người tôi từng ghét, từ những tổn thương tưởng chừng không thể tha thứ...
- Sự trưởng thành về đức tin sau những biến cố...
- Những câu chuyện với những nhân vật có thật...
AI không thể giả lập một trải nghiệm thiêng liêng thật sự, nên nếu bài viết quá "vô cảm" sẽ rất dễ nhận ra.
4. Chấm điểm không chỉ hình thức – mà cả chiều sâu đức tin và trải nghiệm
Ban giám khảo cần tập trung hơn vào:- Chất giọng cá nhân, sự trung thực trong cảm xúc.
- Chiều sâu suy tư về đức tin.
- Những chi tiết thật, không thể có ở đâu khác.
Nếu có bài nào quá "chỉn chu", "đẹp máy móc", nhưng thiếu chân thành – hãy đánh giá cẩn trọng.
5. Khuyến khích thí sinh chia sẻ hành trình viết – nếu vào vòng trong
Ở các vòng bán kết hoặc chung kết, có thể yêu cầu thí sinh:- Gửi bản thảo nháp / dàn ý ban đầu.
- Trình bày (ngắn) về cảm hứng, hoàn cảnh sáng tác.
Điều này không nhằm kiểm tra, mà giúp nhận diện người thật – tác phẩm thật.
Tóm lại
AI có thể viết đẹp, viết nhanh – nhưng không thể viết thật. Ban giám khảo không chỉ chấm bài – mà chọn sự thật, chọn lòng người, chọn tiếng nói của Đức Tin. Vinh danh không nên dành cho "văn hay" một cách máy móc, mà là cho lời chứng sống động của một trái tim yêu Chúa và yêu người bằng chính ngòi bút của mình.
V. Kết luận: Viết như một lời cầu nguyện
Chúng ta đang sống trong một thời đại có cả cơ hội và thách thức. AI có thể là bạn đồng hành rất tốt, một trợ thủ đắc lực, nhưng đừng để AI lấy mất giọng nói và linh hồn của bạn. Trong mỗi cuộc thi, đừng chỉ hỏi: "Mình có thể đoạt giải không?", mà hãy tự hỏi: "Bài viết này có phải là điều thật lòng tôi muốn nói – trước mặt người và trước mặt Chúa?" hoặc "Những điều tôi viết ra có đẹp lòng Chúa không."Hãy viết như một lời cầu nguyện. Viết như một lời chứng. Viết như người đầy tớ trung tín đem dâng Chúa sản phẩm từ những nén bạc Ngài trao.
Vì cuối cùng, giải thưởng quý giá nhất không nằm trong kết quả, mà nằm trong sự trưởng thành của chính bạn – người đã dám viết thật, sống thật, và bước đi với Chúa trong từng dòng chữ.
Giáo phận Qui Nhơn, 7/2025
